วิปัสสนาญาณ 9

วิปัสสนาญาณ  คือ ญาณที่ทำความเห็นแจ้ง , ความรู้ที่เห็นสิ่งทั้งปวงตามความเป็นจริงว่าตกอยู่ใต้ไตรลักษณ์ มี 9 อย่าง คือ

อุทยัพพยานุปัสสนาญาณ  เห็นความเกิดและความดับ กำหนดเห็นสังขารจนแจ่มแจ้งว่าสังขารทั้งปวงเมื่อเกิดแล้วก็ดับทั้งหมด

ภังคานุปัสสนาญาณ  เห็นความดับ กำหนดเห็นแจ้งว่าสังขารทั้งปวงต้องดับหมด

ภยตูปัฏฐานญาณ  เห็นสังขารเป็นของน่ากลัว  กำหนดเห็นความเสื่อมและสิ้นไปแห่งสังขาร

อาทีนวานุปัสสนาญาณ  เห็นโทษของสังขาร  กำหนดเห็นโทษเพราะการแปรเปลี่ยนและดับไป ซ้ำแล้วซ้ำเล่าไม่สิ้นสุดของสังขาร

นิพพิทานุปัสสนาญาณ  เห็นความเบื่อหน่าย  กำหนดพิจารณาสังขารว่าเป็นภัยที่น่ากลัว มีแต่โทษจนเกิดความเบื่อหน่ายในสังขาร

มุญจิตุกัมยตาญาณ  พิจารณาเพื่อหาทางหลีกพ้นจากสังขาร อยากพ้นจากการเกิดดับของสังขาร

ปฏิสังขานุปัสสนาญาณ  หาทางหลีกพ้นจากสังขาร ด้วยการหยิบสังขารขึ้นมาพิจารณากำหนดด้วยไตรลักษณ์อีกครั้งหนึ่ง

สังขารุเปกขาญาณ  พิจารณาเห็นความจริงของสังขารแล้ววางใจให้เป็นกลางในสังขาร  จนจิตเกิดความวางเฉยไม่ยินดียินร้าย ไม่ยึดมั่น

สัจจานุโลมิกญาณ  พิจารณาสังขารน้อมเข้าหาอริยสัจ